Trào ngược dạ dày thực quản là bệnh lý tiêu hóa phổ biến tại Việt Nam, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của nhiều người. Bệnh xảy ra khi acid dạ dày trào ngược lên thực quản, gây ra các triệu chứng khó chịu như nóng rát sau xương ức, ợ chua và đau ngực. Nếu không được điều trị kịp thời và đúng cách, bệnh có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng như viêm thực quản, loét thực quản và nguy cơ phát triển thành ung thư. Bài viết này sẽ cung cấp thông tin đầy đủ về phác đồ điều trị trào ngược dạ dày theo hướng dẫn chuẩn của Bộ Y tế, giúp người bệnh và gia đình có kiến thức cần thiết để kiểm soát hiệu quả tình trạng bệnh.
Tổng quan về bệnh trào ngược dạ dày thực quản
Trào ngược dạ dày thực quản (GERD) là tình trạng dịch vị chứa acid từ dạ dày thường xuyên trào ngược lên thực quản, gây kích ứng niêm mạc và các triệu chứng khó chịu. Tình trạng này xảy ra khi cơ thắt thực quản dưới (LES) – cơ vòng phân cách giữa dạ dày và thực quản – hoạt động không hiệu quả hoặc bị yếu đi, không ngăn được acid dạ dày trào ngược lên phía trên.
Tại Việt Nam, tỷ lệ người mắc trào ngược dạ dày thực quản đang có xu hướng tăng, chiếm khoảng 15-20% dân số, đặc biệt phổ biến ở khu vực thành thị. Trên toàn cầu, bệnh ảnh hưởng đến khoảng 20% dân số các nước phương Tây và ngày càng gia tăng ở các nước châu Á – Thái Bình Dương. Sự thay đổi về kinh tế-xã hội, lối sống, chế độ ăn và tình trạng tăng cân được xác định là các yếu tố chính góp phần vào tỷ lệ gia tăng này.
Chẩn đoán bệnh trào ngược dạ dày thực quản
Khám lâm sàng và hỏi bệnh sử
Chẩn đoán trào ngược dạ dày thực quản bắt đầu từ việc bác sĩ thăm hỏi kỹ về các triệu chứng, thời gian xuất hiện và các yếu tố làm giảm hoặc tăng triệu chứng. Những dấu hiệu điển hình gồm cảm giác nóng rát sau xương ức, ợ chua, ợ khan và đau ngực không liên quan đến tim. Tiền sử bệnh, thói quen ăn uống và lối sống cũng được đánh giá kỹ lưỡng để có hướng chẩn đoán chính xác.
Các xét nghiệm cận lâm sàng cần thiết
Nội soi thực quản dạ dày
Đây là phương pháp chẩn đoán quan trọng giúp quan sát trực tiếp niêm mạc thực quản, cơ thắt thực quản dưới và dạ dày. Nội soi giúp phát hiện các tổn thương như viêm thực quản, loét, thực quản Barrett hoặc các biến chứng khác. Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể thực hiện sinh thiết mô để xét nghiệm nếu nghi ngờ biến chứng nghiêm trọng.
Đo pH và áp lực thực quản
Phương pháp này giúp đánh giá mức độ acid trào ngược lên thực quản trong 24 giờ và chức năng của cơ thắt thực quản dưới. Kết quả sẽ cho thấy mối liên hệ giữa triệu chứng của bệnh nhân và các đợt trào ngược acid, giúp chẩn đoán chính xác hơn, đặc biệt trong những trường hợp không điển hình.
Các xét nghiệm hình ảnh hỗ trợ
Chụp X-quang có uống thuốc cản quang hoặc chụp cắt lớp vi tính (CT scan) có thể được chỉ định trong một số trường hợp để loại trừ các bệnh lý khác hoặc đánh giá biến chứng.
Phân biệt với các bệnh lý tương tự
Nhiều bệnh lý có triệu chứng tương tự với trào ngược dạ dày như đau thắt ngực, viêm túi mật, rối loạn co thắt thực quản hoặc loét dạ dày. Việc chẩn đoán phân biệt cần thận trọng, đặc biệt đối với triệu chứng đau ngực cần loại trừ bệnh lý tim mạch trước khi kết luận do trào ngược dạ dày gây ra.
Phác đồ điều trị trào ngược dạ dày thực quản theo Bộ Y tế
Nguyên tắc điều trị
Cải thiện chức năng cơ thắt thực quản dưới
Mục tiêu quan trọng trong điều trị là tăng cường chức năng của cơ thắt thực quản dưới, ngăn chặn dịch vị từ dạ dày trào ngược lên thực quản. Điều này có thể đạt được thông qua các biện pháp điều chỉnh lối sống, chế độ ăn uống và một số loại thuốc giúp tăng trương lực cơ.
Giảm triệu chứng trào ngược
Phác đồ điều trị tập trung vào việc làm giảm các triệu chứng khó chịu như ợ nóng, ợ chua và đau ngực, giúp cải thiện chất lượng sống cho người bệnh. Các thuốc giảm tiết acid dạ dày và trung hòa acid được sử dụng phổ biến để đạt mục tiêu này.
Hạn chế biến chứng
Điều trị kịp thời và đúng cách sẽ giúp ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng như viêm thực quản, loét thực quản, hẹp thực quản, thực quản Barrett và ung thư thực quản.
Điều trị không dùng thuốc
Thay đổi lối sống và chế độ ăn uống
Điều chỉnh chế độ ăn là biện pháp đầu tiên được khuyến cáo. Người bệnh nên tránh các thực phẩm gây kích thích dạ dày tiết acid như thực phẩm cay nóng, đồ ăn nhiều dầu mỡ, cà phê, rượu bia và đồ uống có gas. Nên chia nhỏ bữa ăn, ăn chậm và nhai kỹ, tránh ăn quá no và không ăn trước khi đi ngủ ít nhất 3 giờ.
Tư thế ngủ và sinh hoạt hợp lý
Kê cao đầu giường khoảng 15-20cm khi ngủ sẽ giúp giảm triệu chứng trào ngược về đêm. Người bệnh nên tránh các tư thế gây tăng áp lực lên ổ bụng như cúi gập người, nằm ngay sau khi ăn. Không mặc quần áo quá chật, đặc biệt ở vùng bụng và thắt lưng.
Giảm cân (nếu thừa cân, béo phì)
Đối với người thừa cân hoặc béo phì, việc giảm cân là một biện pháp hiệu quả giúp giảm áp lực lên dạ dày, từ đó giảm nguy cơ trào ngược. Kết hợp chế độ ăn uống cân đối với tập thể dục đều đặn sẽ mang lại hiệu quả tốt nhất.
Điều trị bằng thuốc theo phác đồ chuẩn
Các nhóm thuốc điều trị trào ngược dạ dày thực quản
Thuốc ức chế bơm proton (PPI)
Đây là nhóm thuốc được ưu tiên hàng đầu trong điều trị trào ngược dạ dày thực quản với khả năng ức chế mạnh việc tiết acid dạ dày. Các thuốc thuộc nhóm này như Omeprazole, Esomeprazole, Lansoprazole có tác dụng ức chế enzyme H⁺K⁺-ATPase, từ đó giảm tiết acid. PPI thường được sử dụng trước bữa ăn 15-30 phút để đạt hiệu quả tối ưu và có ít tác dụng phụ, chủ yếu là đau đầu nhẹ hoặc tiêu chảy.
Thuốc kháng histamin H2
Nhóm thuốc này bao gồm Ranitidine, Famotidine có tác dụng giảm tiết acid dạ dày bằng cách ức chế thụ thể histamin H2. Hiệu quả không mạnh bằng PPI nhưng vẫn được sử dụng trong trường hợp trào ngược nhẹ hoặc kết hợp với PPI. Thuốc có tác dụng nhanh và kiểm soát tốt lượng acid tiết ra, kể cả ban đêm.
Thuốc trung hòa acid
Các thuốc như Maalox, Phosphalugel, Alusi có khả năng trung hòa acid dạ dày, giúp giảm nhanh triệu chứng nóng rát. Tuy nhiên, tác dụng chỉ duy trì trong thời gian ngắn nên thường được dùng khi có cơn đau cấp tính hoặc kết hợp với các thuốc khác. Một số chế phẩm còn có tác dụng bảo vệ niêm mạc dạ dày và chống đầy hơi.
Thuốc tăng cường nhu động thực quản
Các thuốc như Metoclopramide, Domperidon giúp tăng chức năng nhu động thực quản, tăng áp lực cơ thắt thực quản dưới, từ đó cải thiện khả năng đẩy thức ăn xuống dạ dày và giảm trào ngược. Nhóm thuốc này thường được kết hợp với các thuốc khác trong phác đồ điều trị.
Xem thêm: Thuốc Trào Ngược Dạ Dày: Hướng Dẫn Toàn Diện Về Các Loại Thuốc Hiệu Quả Nhất
Phác đồ điều trị theo mức độ bệnh
Phác đồ cho trào ngược nhẹ
Đối với trường hợp nhẹ với triệu chứng không thường xuyên, phác đồ thường bắt đầu với các biện pháp thay đổi lối sống kết hợp thuốc trung hòa acid hoặc kháng H2 khi cần thiết. Liệu trình điều trị kéo dài 2-4 tuần và đánh giá đáp ứng sau đó.
Phác đồ cho trào ngược trung bình
Khi triệu chứng xuất hiện thường xuyên hơn hoặc có dấu hiệu viêm thực quản nhẹ, phác đồ thường sử dụng PPI liều chuẩn (như Omeprazole 20mg/ngày) trong 4-8 tuần, kết hợp với các biện pháp thay đổi lối sống. Thuốc tăng nhu động cũng có thể được thêm vào nếu cần.
Phác đồ cho trào ngược nặng
Đối với trường hợp nặng có viêm thực quản rõ rệt hoặc các biến chứng, phác đồ thường sử dụng PPI liều cao (như Omeprazole 40mg/ngày hoặc chia 2 lần/ngày) trong 8-12 tuần. Trong trường hợp có nhiễm Helicobacter pylori, bác sĩ sẽ chỉ định thêm phác đồ diệt vi khuẩn trước khi tiếp tục điều trị trào ngược.
Thời gian điều trị và liều lượng thuốc
Thời gian điều trị tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của bệnh và đáp ứng với điều trị. Đợt điều trị đầu tiên thường kéo dài 4-8 tuần, sau đó đánh giá lại. Nếu triệu chứng cải thiện, bác sĩ có thể giảm liều hoặc chuyển sang điều trị duy trì. Với những trường hợp tái phát nhiều lần, có thể cần điều trị duy trì dài hạn với liều thấp nhất có hiệu quả.
Liều lượng thuốc được điều chỉnh theo từng cá nhân dựa trên đáp ứng điều trị và tác dụng phụ. Cần tuân thủ nghiêm ngặt chỉ định của bác sĩ về liều lượng và thời gian sử dụng thuốc để đạt hiệu quả tối ưu và tránh các tác dụng không mong muốn.
Điều trị nâng cao và can thiệp ngoại khoa
Chỉ định phẫu thuật trong bệnh trào ngược dạ dày
Phẫu thuật thường được chỉ định trong các trường hợp:
- Không đáp ứng với điều trị nội khoa tối ưu
- Không dung nạp thuốc hoặc có tác dụng phụ nghiêm trọng
- Biến chứng nặng như hẹp thực quản, thực quản Barrett
- Người bệnh trẻ cần điều trị dài hạn và muốn tránh phụ thuộc vào thuốc
Quyết định phẫu thuật cần được cân nhắc kỹ lưỡng giữa bác sĩ và người bệnh, dựa trên tình trạng bệnh lý, tuổi, sức khỏe tổng thể và nguyện vọng của người bệnh.
Các phương pháp phẫu thuật hiện đại
Phẫu thuật nội soi tạo van chống trào ngược
Phương pháp này sử dụng kỹ thuật nội soi qua đường miệng để tạo hoặc tăng cường cơ thắt thực quản dưới, giúp ngăn chặn trào ngược acid. Ưu điểm của phương pháp là ít xâm lấn, thời gian hồi phục nhanh và ít đau sau mổ.
Phẫu thuật Nissen và các biến thể
Phẫu thuật Nissen là phương pháp phổ biến nhất, thường được thực hiện qua nội soi ổ bụng. Kỹ thuật này bao gồm việc quấn một phần đáy dạ dày quanh phần thực quản dưới, tạo một “van” chống trào ngược. Các biến thể của phương pháp này bao gồm Nissen mềm, Toupet, và Dor – mỗi phương pháp có những chỉ định và ưu điểm riêng.
Hiệu quả chống trào ngược của phẫu thuật khá cao, đạt khoảng 80-90%. Tuy nhiên, cũng có khoảng 30% số người sau mổ có thể gặp các triệu chứng như chướng hơi, khó nuốt hoặc không ợ được.
Hiệu quả và theo dõi sau phẫu thuật
Sau phẫu thuật, người bệnh cần được theo dõi định kỳ để đánh giá hiệu quả điều trị và phát hiện các biến chứng có thể xảy ra. Trong 6 tháng đầu, người bệnh nên tuân thủ chế độ ăn mềm, tránh các thực phẩm gây đầy hơi và ăn nhiều bữa nhỏ trong ngày.
Đa số người bệnh có thể giảm hoặc ngừng hoàn toàn sử dụng thuốc sau phẫu thuật. Tuy nhiên, một số trường hợp vẫn cần duy trì liều thấp thuốc để kiểm soát triệu chứng còn sót lại. Hiệu quả của phẫu thuật có thể duy trì trong nhiều năm, nhưng một số trường hợp có thể tái phát và cần điều trị bổ sung.
Phòng ngừa và chăm sóc tại nhà
Chế độ ăn uống phù hợp cho người bị trào ngược dạ dày
Thực phẩm nên ăn
Người bệnh nên ưu tiên các thực phẩm dễ tiêu hóa, ít kích thích dạ dày như:
- Các loại rau xanh, trái cây ít acid (chuối, táo, lê)
- Ngũ cốc nguyên hạt, bánh mì nâu, gạo lứt
- Thịt nạc, cá, đậu hũ chế biến đơn giản (luộc, hấp, nướng)
- Sữa chua ít béo chứa probiotics hỗ trợ hệ tiêu hóa
- Thực phẩm có tính kiềm như khoai lang, khoai tây, cà rốt
Thực phẩm cần tránh
Nên hạn chế hoặc tránh các thực phẩm sau:
- Thực phẩm cay nóng, nhiều dầu mỡ, chiên rán
- Thực phẩm có tính acid cao như cam, chanh, dứa, cà chua
- Chocolate, bạc hà, tỏi, hành
- Đồ uống có caffeine, rượu bia, nước có gas
- Thực phẩm chế biến sẵn, nhiều gia vị
Thói quen sinh hoạt giúp giảm triệu chứng
Tư thế nằm ngủ đúng cách
- Kê cao đầu giường 15-20cm (không chỉ gối đầu cao)
- Nằm nghiêng về bên trái sẽ giúp giảm áp lực lên dạ dày và cơ thắt thực quản dưới
- Tránh nằm ngửa hoặc nằm sấp, đặc biệt sau khi ăn
- Sử dụng gối hỗ trợ nếu cần thiết
Thời gian nghỉ ngơi hợp lý sau khi ăn
- Chờ ít nhất 3 giờ sau khi ăn mới đi ngủ
- Tránh các hoạt động gắng sức hoặc tập thể dục mạnh ngay sau khi ăn
- Sau bữa ăn nên đi bộ nhẹ nhàng để hỗ trợ tiêu hóa
- Không mặc quần áo chật, thắt lưng chặt sau bữa ăn
Theo dõi và tái khám định kỳ
Người bệnh cần theo dõi và ghi nhận các triệu chứng thường xuyên, đặc biệt sau khi điều chỉnh chế độ ăn uống hoặc dùng thuốc mới. Việc tái khám định kỳ theo lịch hẹn của bác sĩ là rất quan trọng để đánh giá tiến triển của bệnh và điều chỉnh phác đồ điều trị nếu cần.
Nên tái khám sớm khi có các dấu hiệu cảnh báo như:
- Khó nuốt hoặc đau khi nuốt
- Nôn ra máu hoặc phân đen
- Giảm cân không rõ nguyên nhân
- Đau ngực dữ dội không đáp ứng với thuốc thông thường
Việc theo dõi định kỳ sẽ giúp phát hiện sớm các biến chứng tiềm ẩn và điều trị kịp thời, ngăn ngừa tiến triển đến các tình trạng nghiêm trọng hơn.
Xem thêm: Mẹo Chữa Trào Ngược Dạ Dày Tại Nhà: Cách Giảm Triệu Chứng và Khắc Phục
Phác đồ điều trị trào ngược dạ dày thực quản đòi hỏi sự kết hợp giữa điều chỉnh lối sống, sử dụng thuốc đúng cách và theo dõi định kỳ. Tuân thủ phác đồ điều trị chuẩn của Bộ Y tế giúp kiểm soát hiệu quả triệu chứng, ngăn ngừa biến chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống. Mỗi người bệnh có thể có đáp ứng điều trị khác nhau, vì vậy việc tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa và điều chỉnh phác đồ phù hợp là cần thiết.
Để điều trị tận gốc bệnh trào ngược dạ dày thực quản, Phòng khám Đa khoa Quốc tế Nhân Hậu là địa chỉ tin cậy với đội ngũ bác sĩ chuyên môn cao, trang thiết bị hiện đại và phác đồ điều trị chuẩn quốc tế. Tại đây, bệnh nhân được thăm khám, tư vấn cụ thể và có phác đồ điều trị phù hợp với từng giai đoạn bệnh. Đừng chủ quan với các triệu chứng trào ngược dạ dày, hãy đến Phòng khám Đa khoa Quốc tế Nhân Hậu để được theo dõi và điều trị kịp thời, tránh khi bệnh đã nặng sẽ khó điều trị và tốn nhiều thời gian hơn.
Phòng khám Đa khoa Quốc tế Nhân Hậu: 522-524-526 Nguyễn Chí Thanh, Phường 6, Quận 10, TP.HCM
Thời gian làm việc: Thứ 2-Thứ 7 (6h00-20h00); Chủ Nhật (6h00-12h00)
Bài viết trên được tham vấn y khoa các bác sĩ có chuyên môn cao của Phòng khám đa khoa quốc tế Nhân Hậu
