Trào ngược dạ dày ở trẻ em: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị nhanh tại nhà

Trào ngược dạ dày ở trẻ em là tình trạng phổ biến khi thức ăn và axit từ dạ dày trào ngược lên thực quản, gây ra các triệu chứng như nôn trớ, quấy khóc và khó chịu. Đặc biệt, khoảng 50% trẻ dưới 2 tháng tuổi và 60-70% trẻ từ 3-4 tháng tuổi thường gặp phải tình trạng này. Mặc dù trào ngược sinh lý thường tự khỏi khi trẻ lớn lên, nhưng nếu triệu chứng kéo dài hoặc kèm theo các dấu hiệu bất thường như chậm tăng cân, khó thở, bố mẹ cần phải cảnh giác và có biện pháp chăm sóc phù hợp. Bài viết này sẽ giúp quý phụ huynh hiểu rõ về nguyên nhân, triệu chứng và các phương pháp điều trị hiệu quả tại nhà để con yêu nhanh chóng khỏe mạnh.

Giới thiệu về trào ngược dạ dày ở trẻ em

Trào ngược dạ dày ở trẻ em là gì?

Trào ngược dạ dày ở trẻ em là hiện tượng thức ăn, dịch vị và axit từ dạ dày di chuyển ngược lên thực quản. Đây là tình trạng khi cơ thắt thực quản dưới (LES) – vòng cơ đóng vai trò như van một chiều giữa thực quản và dạ dày – chưa hoạt động hiệu quả, khiến thức ăn trào ngược lên gây khó chịu cho trẻ.

Phân biệt trào ngược sinh lý và trào ngược bệnh lý

Trào ngược sinh lý:

• Xảy ra sau khi ăn/bú
• Trẻ vẫn tăng cân bình thường
• Không ảnh hưởng đến giấc ngủ và sự phát triển
• Thường tự khỏi khi trẻ lớn dần (6-12 tháng tuổi)

Trào ngược bệnh lý:

• Xảy ra bất cứ lúc nào, kể cả khi đói
• Kèm theo dấu hiệu suy dinh dưỡng, chậm tăng cân
• Ảnh hưởng đến giấc ngủ, quấy khóc nhiều
• Có thể gây biến chứng về hô hấp, viêm thực quản

Nguyên nhân trào ngược dạ dày ở trẻ

Trào ngược dạ dày ở trẻ em có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, được phân thành hai nhóm chính: nguyên nhân sinh lý và nguyên nhân bệnh lý. Hiểu rõ các yếu tố này giúp phụ huynh có cách phòng ngừa và điều trị phù hợp cho con.

Nguyên nhân sinh lý

Hệ tiêu hóa chưa phát triển hoàn thiện

Ở trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ dưới 6 tháng tuổi, hệ tiêu hóa còn non nớt và đang trong quá trình phát triển. Dạ dày có kích thước nhỏ, khả năng chứa đựng thức ăn hạn chế, dễ gây tình trạng đầy bụng và trào ngược sau khi bú.

Cơ thắt thực quản dưới còn yếu

Cơ vòng thực quản dưới (LES) đóng vai trò như một van một chiều, giúp ngăn thức ăn và axit dạ dày trào ngược lên thực quản. Ở trẻ nhỏ, cơ này còn yếu và hoạt động không hiệu quả, khiến thức ăn dễ dàng di chuyển ngược lên thực quản sau khi đã vào dạ dày.

Dạ dày nằm ngang ở trẻ sơ sinh

Khác với người lớn, dạ dày của trẻ sơ sinh nằm ở vị trí ngang thay vì thẳng đứng. Cấu trúc này khiến thức ăn dễ dàng trào ngược khi trẻ nằm phẳng sau khi bú, đặc biệt là khi trẻ nuốt nhiều hơi trong lúc bú.

Nguyên nhân bệnh lý

Thoát vị cơ hoành

Thoát vị cơ hoành là tình trạng một phần dạ dày chui qua lỗ cơ hoành lên khoang ngực. Dị tật này làm thay đổi vị trí và chức năng của cơ thắt thực quản dưới, khiến trẻ dễ bị trào ngược mạn tính và nghiêm trọng.

Không dung nạp protein sữa bò

Nhiều trẻ gặp phải tình trạng không dung nạp protein trong sữa bò, bao gồm cả sữa công thức. Phản ứng này gây ra tình trạng viêm niêm mạc dạ dày, làm chậm quá trình tiêu hóa và tăng nguy cơ trào ngược. Các dấu hiệu nhận biết bao gồm nôn trớ thường xuyên, quấy khóc sau khi bú và có thể kèm theo các triệu chứng dị ứng như phát ban.

Các bệnh nội khoa liên quan

Một số bệnh lý nội khoa có thể gây hoặc làm nặng thêm tình trạng trào ngược dạ dày ở trẻ em, như:

• Viêm dạ dày
• Viêm phổi
• Viêm đường tiểu
• Hội chứng tăng ure huyết
• Các bệnh nhiễm trùng cấp tính

Các tình trạng này làm thay đổi áp lực trong ổ bụng hoặc ảnh hưởng đến chức năng tiêu hóa, dẫn đến trào ngược.

Mềm sụn thanh quản

Mềm sụn thanh quản là tình trạng cấu trúc sụn ở thanh quản của trẻ còn mềm yếu, không đủ cứng để duy trì đường thở mở khi trẻ hít vào. Tình trạng này có thể gây ra các triệu chứng tương tự trào ngược hoặc làm nặng thêm các triệu chứng trào ngược đã có, đặc biệt là các vấn đề về hô hấp như thở khò khè, ho kéo dài.

Trào ngược dạ dày ở trẻ em thường là sự kết hợp của nhiều yếu tố. Hiểu rõ nguyên nhân giúp phụ huynh và bác sĩ có phương pháp điều trị phù hợp, từ những thay đổi đơn giản trong cách chăm sóc hàng ngày đến các can thiệp y khoa khi cần thiết.

Bài viết liên quan: Mẹo chữa trào ngược dạ dày khi mang thai hiệu quả

Các dấu hiệu nhận biết trào ngược dạ dày ở trẻ em

Nhận biết sớm các triệu chứng trào ngược dạ dày ở trẻ giúp phụ huynh có biện pháp xử lý kịp thời, tránh biến chứng nguy hiểm. Dưới đây là những dấu hiệu điển hình mà bạn cần chú ý khi chăm sóc con.

Triệu chứng phổ biến

Nôn trớ sau khi ăn/bú

Đây là dấu hiệu thường gặp nhất của trào ngược dạ dày ở trẻ. Trẻ thường nôn trớ sữa hoặc thức ăn ngay sau khi bú hoặc trong vòng 1-2 giờ sau đó. Sữa/thức ăn có thể trào ra qua đường miệng hoặc cả miệng và mũi. Trong trường hợp trào ngược sinh lý, lượng sữa nôn ra thường không nhiều và trẻ vẫn tăng cân bình thường.

Quấy khóc, khó chịu sau khi ăn

Khi axit dạ dày trào ngược lên thực quản, nó gây cảm giác nóng rát, khó chịu cho trẻ. Trẻ thường quấy khóc, bứt rứt sau khi bú hoặc ăn, đặc biệt khi được đặt nằm ngay sau bữa ăn. Trẻ có thể khóc dữ dội và khó dỗ, biểu hiện rõ sự khó chịu.

Cong người, vặn mình khi bú

Trẻ bị trào ngược thường có tư thế đặc trưng là cong lưng, vặn mình khi đang bú hoặc ngay sau khi bú. Đây là phản ứng tự nhiên khi trẻ cảm thấy khó chịu do axit dạ dày trào ngược gây kích ứng thực quản. Trẻ có thể từ chối bú tiếp hoặc bú không liên tục với những cử động vặn mình, tránh né.

Ợ chua, ợ nóng

Trẻ lớn hơn có thể biểu hiện tình trạng ợ chua, ợ nóng tương tự như người lớn. Đối với trẻ nhỏ không thể mô tả cảm giác, phụ huynh có thể nhận thấy trẻ thường xuyên ợ hơi sau khi ăn, kèm theo biểu hiện khó chịu, hoặc có mùi chua từ miệng.

Chán ăn, khó nuốt

Trào ngược dạ dày kéo dài có thể khiến trẻ liên kết việc ăn uống với cảm giác khó chịu, dẫn đến tình trạng chán ăn. Trẻ có thể từ chối bú, bú ít, hoặc bỏ dở bữa ăn. Một số trẻ còn có biểu hiện khó nuốt do viêm thực quản gây ra bởi axit dạ dày trào ngược liên tục.

Dấu hiệu cảnh báo nguy hiểm

Nôn ra máu hoặc chất màu xanh

Nếu dịch nôn của trẻ có màu đỏ tươi, nâu đỏ (như bã cà phê) hoặc màu xanh, đây là dấu hiệu nguy hiểm cần được xử lý khẩn cấp. Màu đỏ hoặc nâu đỏ có thể là máu từ thực quản hoặc dạ dày, trong khi chất màu xanh có thể là dịch mật, cho thấy sự tắc nghẽn đường tiêu hóa.

Khó thở, thở khò khè

Khi dịch trào ngược xâm nhập vào đường hô hấp, trẻ có thể xuất hiện các vấn đề về hô hấp như khò khè, ho kéo dài không đáp ứng với điều trị thông thường, hoặc thậm chí là cơn ngưng thở ngắn. Axit dạ dày có thể làm dày dây thanh quản, gây khàn tiếng và các vấn đề hô hấp khác như hen suyễn.

Sụt cân, chậm tăng cân

Nếu trẻ bị trào ngược nặng, lượng dinh dưỡng hấp thu có thể không đủ, dẫn đến tình trạng sụt cân hoặc tăng cân không như mong đợi. Phụ huynh cần theo dõi biểu đồ tăng trưởng của trẻ và báo cho bác sĩ nếu thấy trẻ không phát triển đúng theo chuẩn.

Viêm phổi tái phát

Trào ngược dạ dày nghiêm trọng có thể dẫn đến tình trạng trẻ hít phải dịch vị vào phổi, gây viêm phổi tái phát. Nếu trẻ thường xuyên bị viêm phổi mà không có nguyên nhân rõ ràng, phụ huynh nên cân nhắc khả năng do trào ngược dạ dày gây ra và tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa.

Việc nhận biết và phân biệt đúng các triệu chứng trào ngược dạ dày giúp phụ huynh có biện pháp xử lý phù hợp. Đối với các triệu chứng thông thường, các biện pháp chăm sóc tại nhà thường đủ để cải thiện tình trạng. Tuy nhiên, nếu xuất hiện bất kỳ dấu hiệu cảnh báo nguy hiểm nào, phụ huynh nên đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay lập tức để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Biến chứng nguy hiểm của trào ngược dạ dày ở trẻ em

Mặc dù trào ngược dạ dày thường là tình trạng lành tính và có thể tự khỏi khi trẻ lớn lên, nhưng nếu không được điều trị đúng cách và kịp thời, nó có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng ảnh hưởng đến sức khỏe và sự phát triển của trẻ. Phụ huynh cần hiểu rõ những biến chứng này để có biện pháp phòng ngừa phù hợp.

Suy dinh dưỡng, chậm tăng cân

Trào ngược dạ dày kéo dài có thể gây ra tình trạng suy dinh dưỡng ở trẻ do nhiều nguyên nhân:

• Giảm lượng thức ăn nạp vào: Trẻ thường liên kết việc ăn uống với cảm giác đau đớn, khó chịu, dẫn đến từ chối ăn hoặc giảm lượng thức ăn tiêu thụ.
• Mất dinh dưỡng do nôn trớ: Khi trẻ nôn trớ thường xuyên, một lượng lớn dinh dưỡng bị mất đi trước khi cơ thể kịp hấp thu.
• Rối loạn hấp thu: Viêm thực quản và dạ dày do trào ngược có thể ảnh hưởng đến khả năng hấp thu dinh dưỡng của hệ tiêu hóa.

Suy dinh dưỡng kéo dài không chỉ ảnh hưởng đến sự phát triển thể chất mà còn có thể tác động tiêu cực đến sự phát triển trí não của trẻ, đặc biệt trong những năm đầu đời quan trọng.

Viêm thực quản

Khi axit dạ dày liên tục trào ngược lên thực quản, niêm mạc thực quản sẽ bị tổn thương, dẫn đến viêm thực quản:

• Viêm thực quản trào ngược: Đây là biến chứng phổ biến nhất, gây đau và khó chịu cho trẻ, đặc biệt sau khi ăn.
• Hẹp thực quản: Trong trường hợp nghiêm trọng, viêm thực quản kéo dài có thể dẫn đến hẹp thực quản do sẹo hóa, gây khó nuốt và làm trầm trọng thêm các vấn đề về dinh dưỡng.
• Thực quản Barrett: Mặc dù hiếm gặp ở trẻ em, nhưng trào ngược kéo dài có thể dẫn đến thay đổi tế bào niêm mạc thực quản, làm tăng nguy cơ ung thư thực quản trong tương lai.

Biến chứng về hô hấp (viêm phổi, hen suyễn)

Trào ngược dạ dày có thể gây ra nhiều biến chứng về đường hô hấp:

• Viêm phổi hít: Khi dịch dạ dày trào ngược lên và xâm nhập vào đường hô hấp, có thể gây viêm phổi hít, tình trạng nguy hiểm đặc biệt ở trẻ nhỏ.
• Hen suyễn và khò khè: Trào ngược dạ dày có liên quan đến việc làm nặng thêm các triệu chứng hen suyễn ở trẻ em. Các nghiên cứu cho thấy điều trị trào ngược dạ dày hiệu quả có thể cải thiện kiểm soát hen.
• Mãn tính hóa các vấn đề hô hấp: Trào ngược kéo dài có thể dẫn đến tình trạng ho mãn tính, viêm mũi họng tái phát, và các vấn đề hô hấp khác khó điều trị hiệu quả nếu không giải quyết được vấn đề trào ngược cơ bản.

Biến chứng về răng miệng và tai-mũi-họng

Axit dạ dày trào ngược có thể ảnh hưởng đến nhiều vùng ngoài hệ tiêu hóa:

• Mòn men răng: Axit dạ dày có thể làm mòn men răng của trẻ, đặc biệt khi trào ngược xảy ra vào ban đêm.
• Viêm tai giữa tái phát: Trẻ bị trào ngược dạ dày có nguy cơ cao bị viêm tai giữa tái phát do sự kết nối giữa vòm họng và tai giữa qua ống Eustachian.
• Viêm xoang: Dịch trào ngược có thể xâm nhập vào xoang, gây viêm xoang mãn tính khó điều trị.
• Khàn tiếng và viêm thanh quản: Axit dạ dày tiếp xúc với dây thanh âm có thể gây viêm, dẫn đến khàn tiếng và các vấn đề về giọng nói khác.

Ảnh hưởng đến sự phát triển về hành vi

Trào ngược dạ dày kéo dài không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất mà còn có thể tác động đến phát triển hành vi và tâm lý của trẻ:

• Rối loạn giấc ngủ: Trẻ bị trào ngược thường gặp khó khăn trong việc duy trì giấc ngủ, dẫn đến thiếu ngủ và ảnh hưởng đến sự phát triển não bộ.
• Cáu gắt và khó dỗ: Đau đớn và khó chịu do trào ngược có thể khiến trẻ trở nên cáu gắt, khó dỗ, ảnh hưởng đến mối quan hệ giữa trẻ và người chăm sóc.
• Khó khăn trong ăn uống: Trẻ có thể phát triển nỗi sợ hãi hoặc chống đối với việc ăn uống, dẫn đến các vấn đề về hành vi ăn uống kéo dài sau này.

Phương pháp chẩn đoán trào ngược dạ dày ở trẻ em

Chẩn đoán chính xác trào ngược dạ dày ở trẻ em là bước quan trọng để xác định phương pháp điều trị phù hợp. Tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của triệu chứng, bác sĩ có thể áp dụng các phương pháp chẩn đoán khác nhau từ thăm khám lâm sàng đơn giản đến các xét nghiệm chuyên sâu.

Khám lâm sàng

Khám lâm sàng là bước đầu tiên và quan trọng nhất trong chẩn đoán trào ngược dạ dày ở trẻ em. Quy trình này thường bao gồm:

Khai thác tiền sử bệnh

Bác sĩ sẽ hỏi chi tiết về các triệu chứng của trẻ, bao gồm:

• Thời điểm xuất hiện triệu chứng và mối liên quan với bữa ăn
• Tần suất và mức độ nôn trớ
• Biểu hiện khó chịu của trẻ (quấy khóc, cong người, từ chối ăn)
• Tình trạng tăng trưởng và phát triển của trẻ
• Tiền sử gia đình về các bệnh lý tiêu hóa

Đánh giá sự phát triển thể chất

Bác sĩ sẽ đo chiều cao, cân nặng và vòng đầu của trẻ, so sánh với biểu đồ tăng trưởng chuẩn theo độ tuổi để đánh giá tình trạng dinh dưỡng. Sự chậm tăng cân có thể là dấu hiệu của trào ngược dạ dày bệnh lý cần được can thiệp.

Khám thực thể

Quá trình khám thực thể thường bao gồm:

• Kiểm tra vùng bụng để đánh giá tình trạng đau, căng bụng
• Đánh giá hệ hô hấp để phát hiện các vấn đề như thở khò khè hoặc viêm phổi
• Kiểm tra tai-mũi-họng để tìm dấu hiệu viêm họng hoặc viêm thanh quản do trào ngược

Trong nhiều trường hợp, đặc biệt là trào ngược sinh lý ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ đang phát triển bình thường, chẩn đoán có thể được xác định chỉ dựa trên khám lâm sàng mà không cần thực hiện các xét nghiệm cận lâm sàng.

Các xét nghiệm cận lâm sàng khi cần thiết

Khi triệu chứng của trẻ nghiêm trọng, kéo dài hoặc không đáp ứng với điều trị ban đầu, bác sĩ có thể chỉ định các xét nghiệm chuyên sâu hơn:

Nội soi thực quản dạ dày

Nội soi là phương pháp trực tiếp quan sát niêm mạc thực quản và dạ dày thông qua một ống soi mềm có gắn camera. Thủ thuật này giúp:

• Phát hiện các tổn thương viêm niêm mạc thực quản
• Đánh giá mức độ nghiêm trọng của viêm thực quản
• Kiểm tra các dị tật bẩm sinh như hẹp thực quản hoặc thoát vị cơ hoành
• Lấy mẫu sinh thiết để xét nghiệm nếu cần thiết

Nội soi thường được thực hiện khi trẻ có các dấu hiệu cảnh báo như nôn ra máu, sụt cân đáng kể, hoặc đau bụng dữ dội.

Đo pH thực quản

Đo pH thực quản là xét nghiệm “tiêu chuẩn vàng” để chẩn đoán trào ngược dạ dày. Phương pháp này bao gồm:

• Đặt một đầu dò pH vào thực quản của trẻ qua đường mũi
• Theo dõi mức độ axit trong thực quản trong 24 giờ
• Ghi lại thời điểm ăn, nằm và các triệu chứng để tìm mối liên quan

Kết quả xét nghiệm cho phép bác sĩ đánh giá tần suất và mức độ nghiêm trọng của các đợt trào ngược axit, cũng như mối liên quan giữa trào ngược và các triệu chứng của trẻ.

Đo áp lực thực quản

Đo áp lực thực quản (hay trắc đồ thực quản) đánh giá chức năng cơ thắt thực quản dưới và khả năng vận động của thực quản. Xét nghiệm này đặc biệt hữu ích khi nghi ngờ rối loạn vận động thực quản là nguyên nhân gây trào ngược.

Siêu âm ổ bụng

Siêu âm ổ bụng là một phương pháp không xâm lấn giúp:

• Đánh giá cấu trúc dạ dày và các cơ quan lân cận
• Phát hiện các dị tật bẩm sinh như thoát vị cơ hoành
• Theo dõi khả năng làm trống dạ dày
• Loại trừ các nguyên nhân khác gây nôn ói như hẹp môn vị

Xét nghiệm máu

Các xét nghiệm máu có thể được chỉ định để:

• Đánh giá tình trạng thiếu máu do mất máu mạn tính (nếu có viêm thực quản nặng)
• Kiểm tra các chỉ số viêm
• Loại trừ các nguyên nhân khác gây triệu chứng tương tự trào ngược
• Đánh giá tình trạng dinh dưỡng của trẻ

Chụp X-quang có cản quang dạ dày-thực quản

Phương pháp này đánh giá cấu trúc và chức năng của thực quản, dạ dày và ruột non bằng cách cho trẻ uống một chất cản quang đặc biệt rồi chụp X-quang. Xét nghiệm này giúp:

• Phát hiện các dị tật bẩm sinh
• Đánh giá tình trạng trào ngược
• Kiểm tra quá trình nuốt và khả năng làm trống dạ dày

Theo dõi trở kháng điện thực quản đa kênh

Đây là phương pháp tiên tiến, kết hợp đo pH và đo trở kháng để phát hiện cả trào ngược axit và không axit. Phương pháp này đặc biệt hữu ích khi trẻ có các triệu chứng gợi ý trào ngược nhưng đo pH đơn thuần không phát hiện được.

Việc lựa chọn phương pháp chẩn đoán phù hợp phụ thuộc vào tuổi của trẻ, mức độ nghiêm trọng của triệu chứng và sự sẵn có của kỹ thuật tại cơ sở y tế. Trong nhiều trường hợp, bác sĩ có thể áp dụng phương pháp điều trị thử nghiệm trước khi tiến hành các xét nghiệm xâm lấn, đặc biệt ở trẻ sơ sinh có biểu hiện trào ngược sinh lý điển hình.

Phụ huynh nên nhớ rằng, chẩn đoán chính xác là nền tảng cho kế hoạch điều trị hiệu quả. Vì vậy, việc tuân thủ các khuyến nghị về chẩn đoán của bác sĩ là rất quan trọng để con bạn được điều trị phù hợp và tránh các biến chứng không mong muốn.

Xem thêm: So sánh các loại xét nghiệm trào ngược dạ dày hiện nay

Phương pháp điều trị trào ngược dạ dày ở trẻ em

Điều trị trào ngược dạ dày ở trẻ em cần được cá nhân hóa tùy thuộc vào tuổi của trẻ, mức độ nghiêm trọng của triệu chứng và nguyên nhân gây bệnh. Các phương pháp điều trị thường được áp dụng theo từng bước, bắt đầu từ các biện pháp không dùng thuốc, sau đó là thuốc và cuối cùng là phẫu thuật trong trường hợp nặng.

Điều trị không dùng thuốc

Với trào ngược sinh lý và trào ngược bệnh lý mức độ nhẹ đến trung bình, các biện pháp không dùng thuốc thường đủ để kiểm soát triệu chứng và giúp trẻ cảm thấy thoải mái hơn.

Thay đổi tư thế cho bé sau khi ăn/bú

Tư thế đúng sau khi ăn/bú có vai trò quan trọng trong việc giảm trào ngược:

• Giữ trẻ ở tư thế thẳng đứng sau khi bú: Nên giữ trẻ trong vòng tay với tư thế đầu cao hơn bụng ít nhất 30 phút sau khi bú để giúp sữa di chuyển xuống dạ dày và giảm nguy cơ trào ngược.
• Đặt trẻ nằm nghiêng trái: Tư thế này tận dụng giải phẫu tự nhiên của dạ dày, giúp giảm áp lực lên cơ thắt thực quản dưới và giảm trào ngược.
• Kê cao đầu giường: Nâng đầu giường lên khoảng 30 độ (không chỉ đặt gối dưới đầu trẻ) có thể giúp giảm trào ngược khi trẻ nằm, đặc biệt là vào ban đêm.

Điều chỉnh cách cho bé ăn/bú

Cách cho bé ăn/bú đúng cách có thể giảm đáng kể tình trạng trào ngược:

• Kỹ thuật cho bú đúng: Đảm bảo trẻ ngậm bắt vú đúng cách nếu bú mẹ, hoặc giữ bình sữa ở góc thích hợp nếu bú bình để giảm lượng không khí nuốt vào.
• Chọn núm vú bình phù hợp: Sử dụng núm vú bình có kích thước phù hợp với miệng trẻ và tốc độ chảy phù hợp với khả năng nuốt của trẻ.
• Vỗ ợ hơi đúng cách: Vỗ ợ hơi cho trẻ trong và sau khi bú để giảm lượng khí trong dạ dày có thể đẩy thức ăn trào ngược lên.

Chia nhỏ bữa ăn

Chia nhỏ bữa ăn giúp giảm áp lực lên dạ dày và cơ thắt thực quản dưới:

• Tăng số bữa, giảm lượng mỗi bữa: Cho trẻ ăn/bú nhiều bữa hơn nhưng mỗi bữa với lượng ít hơn để tránh quá tải dạ dày.
• Cho ăn chậm: Đảm bảo trẻ ăn chậm và nuốt kỹ, tránh ăn vội vàng có thể làm tăng lượng không khí nuốt vào.

Sử dụng gối chống trào ngược

Gối chống trào ngược được thiết kế đặc biệt có thể hỗ trợ trẻ duy trì tư thế phù hợp:

• Gối nêm: Gối có dạng nêm giúp giữ đầu và ngực của trẻ cao hơn bụng.
• Gối chống trào ngược chuyên dụng: Có hình dạng đặc biệt để ôm trọn cơ thể trẻ, duy trì tư thế tối ưu ngay cả khi trẻ ngủ.

Lưu ý: Không nên sử dụng gối cho trẻ dưới 1 tuổi khi ngủ mà không có sự giám sát để tránh nguy cơ ngạt thở.

Điều trị bằng thuốc (chỉ khi có chỉ định của bác sĩ)

Khi các biện pháp không dùng thuốc không đủ để kiểm soát triệu chứng, bác sĩ có thể cân nhắc kê đơn thuốc. Điều quan trọng là không tự ý dùng thuốc cho trẻ mà không có sự chỉ định của bác sĩ.

Thuốc kháng axit

Thuốc kháng axit giúp trung hòa axit dạ dày, giảm kích ứng thực quản khi trào ngược xảy ra:

• Cơ chế tác dụng: Trung hòa axit dạ dày, giảm đau và khó chịu.
• Ví dụ các thuốc: Maalox, Mylanta.
• Lưu ý: Chỉ nên sử dụng trong thời gian ngắn và theo đúng liều lượng bác sĩ kê, vì sử dụng kéo dài có thể gây rối loạn điện giải.

Thuốc ức chế thụ thể H2

Thuốc ức chế thụ thể H2 giảm sản xuất axit dạ dày:

• Cơ chế tác dụng: Ức chế thụ thể histamin H2 trên tế bào thành dạ dày, giảm tiết axit.
• Ví dụ các thuốc: Famotidine (Pepcid), Ranitidine (Zantac).
• Hiệu quả: Có tác dụng trong 6-8 giờ, thích hợp cho trường hợp trung bình.

Thuốc ức chế bơm proton

Thuốc ức chế bơm proton (PPI) là thuốc mạnh nhất để ức chế sản xuất axit dạ dày:

• Cơ chế tác dụng: Ức chế bơm proton – enzyme cuối cùng trong quá trình tiết axit dạ dày.
• Ví dụ các thuốc: Omeprazole (Prilosec), Lansoprazole (Prevacid), Esomeprazole (Nexium).
• Hiệu quả: Ức chế mạnh và kéo dài sản xuất axit, thích hợp cho trường hợp nặng với viêm thực quản.
• Lưu ý: Không nên sử dụng kéo dài không cần thiết vì có thể có tác dụng phụ như thiếu hụt vitamin B12, magie, tăng nguy cơ gãy xương và nhiễm trùng.

Men tiêu hóa

Men tiêu hóa có thể hỗ trợ quá trình tiêu hóa, giảm áp lực lên dạ dày:

• Cơ chế tác dụng: Bổ sung enzym giúp tiêu hóa thức ăn nhanh hơn, giảm thời gian thức ăn ở trong dạ dày.
• Lưu ý: Nên sử dụng các men tiêu hóa chuyên biệt cho trẻ em, với liều lượng phù hợp theo hướng dẫn của bác sĩ.

Thuốc tăng cường nhu động dạ dày

Thuốc này giúp tăng cường khả năng di chuyển thức ăn qua dạ dày và ruột:

• Cơ chế tác dụng: Tăng cường co bóp dạ dày-ruột, giúp thức ăn di chuyển nhanh hơn từ dạ dày đến ruột, giảm trào ngược.
• Ví dụ các thuốc: Domperidone, Metoclopramide.
• Lưu ý: Chỉ sử dụng khi có chỉ định nghiêm ngặt từ bác sĩ vì có thể gây tác dụng phụ đáng kể về thần kinh.

Tìm hiểu thêm: Thuốc trào ngược dạ dày – Tổng hợp các loại thuốc và cách sử dụng

Can thiệp ngoại khoa (trong trường hợp nặng)

Phẫu thuật chỉ được cân nhắc khi trào ngược dạ dày nghiêm trọng không đáp ứng với điều trị nội khoa tối ưu, hoặc khi có biến chứng nặng.

Phẫu thuật nội soi tạo van chống trào ngược (Nissen fundoplication)

Đây là phương pháp phẫu thuật phổ biến nhất để điều trị trào ngược dạ dày ở trẻ em:

• Kỹ thuật: Phẫu thuật viên quấn một phần đáy vị dạ dày quanh phần thấp của thực quản để tạo ra một van chống trào ngược.
• Hiệu quả: Tăng cường chức năng cơ thắt thực quản dưới, ngăn chặn trào ngược.
• Đối tượng: Trẻ bị trào ngược nặng không đáp ứng với thuốc, hoặc có biến chứng như viêm thực quản nặng, hẹp thực quản, hoặc các vấn đề hô hấp do trào ngược.

Các phương pháp phẫu thuật ít xâm lấn

Ngoài phẫu thuật Nissen truyền thống, có một số phương pháp ít xâm lấn hơn đang được phát triển:

• Phẫu thuật nội soi LINX: Đặt một vòng từ tính quanh cơ thắt thực quản dưới để tăng cường chức năng của nó.
• Thủ thuật Stretta: Sử dụng năng lượng tần số vô tuyến để tăng cường chức năng cơ thắt thực quản dưới.

Việc lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp cho trẻ bị trào ngược dạ dày nên dựa trên nhiều yếu tố, bao gồm tuổi của trẻ, mức độ nghiêm trọng của triệu chứng, nguyên nhân gây bệnh và phản ứng với các phương pháp điều trị ban đầu. Trong hầu hết các trường hợp, việc kết hợp các biện pháp không dùng thuốc với điều trị thuốc khi cần thiết sẽ mang lại kết quả tốt.

Phụ huynh cần tuân thủ chặt chẽ hướng dẫn của bác sĩ và không tự ý điều chỉnh liều lượng thuốc hoặc ngừng thuốc mà không tham khảo ý kiến chuyên gia. Điều quan trọng là theo dõi sát sao sự tiến triển của trẻ và thông báo cho bác sĩ nếu triệu chứng không cải thiện hoặc xuất hiện các triệu chứng mới.

Các biện pháp phòng ngừa và chăm sóc tại nhà

Chăm sóc tại nhà đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát trào ngược dạ dày ở trẻ em. Dưới đây là những biện pháp hiệu quả mà phụ huynh có thể áp dụng để cải thiện tình trạng của con.

Cách cho bé bú đúng cách

Tư thế bú hợp lý

• Tư thế đầu cao: Giữ đầu bé cao hơn thân khoảng 30-45 độ khi bú để giúp sữa di chuyển xuống dạ dày dễ dàng.
• Tư thế bú thẳng đứng: Tránh cho bé bú ở tư thế nằm ngang hoàn toàn.
• Đối với bú mẹ: Tư thế bế bé “football hold” (kẹp nách) hoặc tư thế bế chéo có thể giúp kiểm soát tốt hơn góc bú.

Cách vỗ ợ hơi cho bé

• Vỗ ợ thường xuyên: Vỗ ợ hơi giữa bữa bú và sau khi bú xong.
• Phương pháp vỗ ợ: Đặt bé tựa vai (đầu cao hơn bụng) và vỗ nhẹ lưng, hoặc để bé ngồi trên đùi, một tay đỡ cằm và ngực, tay kia vỗ nhẹ lưng.
• Thời gian vỗ ợ: Kiên nhẫn vỗ ợ ít nhất 5-10 phút để đảm bảo hơi được thoát ra.

Lựa chọn núm vú bình sữa phù hợp

• Kích thước phù hợp: Chọn núm vú có kích thước phù hợp với miệng trẻ.
• Tốc độ chảy phù hợp: Sử dụng núm vú có tốc độ chảy phù hợp với khả năng nuốt của trẻ, tránh núm vú quá lớn làm sữa chảy quá nhanh.
• Kiểm tra thường xuyên: Thay thế núm vú khi bị mòn hoặc khi trẻ lớn lên cần núm vú với tốc độ chảy khác.

Chế độ ăn uống cho trẻ bị trào ngược

Thực phẩm nên cho trẻ ăn

• Thực phẩm dễ tiêu hóa: Cháo, súp, các loại rau củ nghiền mềm.
• Thực phẩm giàu protein dễ tiêu: Thịt thăn, cá trắng, đậu phụ.
• Thực phẩm kiềm tính: Chuối, khoai lang, đậu các loại giúp cân bằng độ axit.
• Sữa chua probiotics: Hỗ trợ hệ tiêu hóa khỏe mạnh và cân bằng.

Thực phẩm cần tránh

• Thực phẩm nhiều axit: Cam, chanh, dứa, cà chua.
• Thực phẩm gây kích ứng: Thức ăn cay, nóng, nhiều dầu mỡ.
• Thức ăn khó tiêu: Thức ăn chiên rán, đồ ăn nhanh, đồ hộp.
• Đồ uống có chất kích thích: Nước có ga, nước trái cây đóng hộp, đồ uống có caffeine (với trẻ lớn).

Tư thế nằm và sinh hoạt phù hợp

Giữ đầu trẻ cao hơn cơ thể

• Kê cao đầu giường: Nâng đầu giường lên 15-30 độ bằng cách đặt gạch hoặc sách dưới chân giường phía đầu.
• Sử dụng gối chống trào ngược: Đối với trẻ lớn (trên 1 tuổi), có thể sử dụng gối chuyên dụng.
• Tránh đặt gối dưới đầu trẻ sơ sinh: Điều này có thể gây nguy hiểm cho đường thở.

Tránh vận động mạnh sau khi ăn

• Thời gian nghỉ: Giữ trẻ ở tư thế thẳng đứng hoặc ngồi ít nhất 30 phút sau khi ăn.
• Hạn chế các hoạt động mạnh: Không chơi các trò chơi vận động hoặc nhảy nhót sau bữa ăn.
• Lịch sinh hoạt phù hợp: Sắp xếp thời gian ăn trước các hoạt động tĩnh như đọc sách, nghe nhạc.

Không mặc quần áo bó sát vùng bụng

• Chọn trang phục thoải mái: Mặc quần áo rộng rãi, tránh các loại quần có thắt lưng chật.
• Tránh tã quá chật: Đảm bảo tã không quá chật gây áp lực lên bụng trẻ.
• Không đeo đai quá chặt: Khi bế trẻ bằng địu, đảm bảo các dây đai không gây áp lực lên bụng.

Áp dụng những biện pháp chăm sóc và phòng ngừa này tại nhà có thể giúp giảm đáng kể triệu chứng trào ngược dạ dày ở trẻ. Tuy nhiên, nếu triệu chứng vẫn kéo dài hoặc trở nên nghiêm trọng hơn, phụ huynh nên tham khảo ý kiến bác sĩ để có hướng điều trị phù hợp

Tìm hiểu Mẹo Chữa Trào Ngược Dạ Dày Tại Nhà: Cách Giảm Triệu Chứng và Khắc Phục

Khi nào cần đưa trẻ đến bác sĩ ngay?

Mặc dù trào ngược dạ dày ở trẻ em thường là tình trạng lành tính, nhưng có những dấu hiệu báo động yêu cầu sự can thiệp y tế khẩn cấp. Phụ huynh cần biết phân biệt các tình huống này để bảo vệ sức khỏe của con.

Các dấu hiệu cần cấp cứu

Nôn ra máu hoặc dịch màu xanh

• Máu trong dịch nôn: Có thể xuất hiện dưới dạng máu tươi màu đỏ hoặc như bã cà phê (máu đã bị axit dạ dày tác động).
• Dịch màu xanh: Dịch nôn có màu xanh lá cây hoặc vàng-xanh là dấu hiệu của dịch mật, có thể cho thấy tình trạng tắc nghẽn ruột.
• Mức độ nghiêm trọng: Đây là tình trạng cấp cứu, cần đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay lập tức.

Khó thở, tím tái

• Khó thở: Trẻ thở nhanh (>60 lần/phút ở trẻ sơ sinh, >40 lần/phút ở trẻ lớn hơn), có tiếng rít khi thở, thở gắng sức.
• Tím tái: Môi, lưỡi hoặc móng tay có màu tím là dấu hiệu thiếu oxy nghiêm trọng.
• Co kéo lồng ngực: Khoảng giữa xương sườn, dưới xương ức hoặc trên xương đòn lõm vào khi trẻ thở.

Quấy khóc không dỗ được

• Khóc kéo dài: Trẻ khóc thét, không thể dỗ dành bằng các biện pháp thông thường.
• Biểu hiện đau đớn: Trẻ co giật, cong người một cách bất thường khi khóc.
• Từ chối ăn hoàn toàn: Kết hợp với khóc là tình trạng từ chối bú hoặc ăn hoàn toàn.

Các triệu chứng cần thăm khám sớm

Nôn trớ kéo dài không cải thiện

• Nôn sau mỗi bữa ăn: Trẻ liên tục nôn sau khi ăn/bú mặc dù đã áp dụng các biện pháp tại nhà.
• Tăng tần suất nôn: Tần suất và lượng nôn ngày càng tăng.
• Nôn có lực: Nôn phun thành tia xa (trào phọt), khác với trào ngược thông thường.

Sụt cân, chậm tăng cân

• Không tăng cân: Trẻ không tăng cân theo đúng biểu đồ tăng trưởng trong hai lần khám liên tiếp.
• Sụt cân: Trẻ bị giảm cân so với lần khám trước.
• Dấu hiệu suy dinh dưỡng: Da xanh, tóc mỏng, kém hoạt bát.

Ho kéo dài, khò khè

• Ho kéo dài: Ho không đáp ứng với các biện pháp điều trị thông thường, kéo dài trên 2 tuần.
• Khò khè tái phát: Trẻ thường xuyên có tiếng khò khè khi thở, đặc biệt sau khi ăn hoặc khi nằm ngửa.
• Viêm phổi tái phát: Trẻ bị viêm phổi nhiều lần trong một khoảng thời gian ngắn.

Ngoài những dấu hiệu trên, phụ huynh cũng nên đưa trẻ đến bác sĩ khi:

• Biểu hiện mất nước: Tã khô (dưới 6 tã ướt/ngày), môi khô, bong tróc, mắt trũng, thóp lõm (ở trẻ sơ sinh).
• Thay đổi hành vi: Trẻ bỗng trở nên lờ đờ, ít phản ứng, hoặc quấy khóc bất thường.
• Sốt cao: Sốt trên 38.5°C ở trẻ dưới 3 tháng tuổi hoặc sốt kéo dài trên 3 ngày ở trẻ lớn hơn.

Phụ huynh nên tin tưởng vào bản năng của mình. Nếu cảm thấy có điều gì đó không ổn với con, dù không có dấu hiệu rõ ràng, hãy đưa trẻ đến bác sĩ để được kiểm tra. Phát hiện sớm và điều trị kịp thời các biến chứng của trào ngược dạ dày là yếu tố then chốt để đảm bảo sức khỏe và sự phát triển tốt nhất cho trẻ.

Trào ngược dạ dày ở trẻ em là vấn đề phổ biến nhưng không nên chủ quan. Mặc dù đa số trường hợp là trào ngược sinh lý sẽ tự khỏi khi hệ tiêu hóa của trẻ phát triển hoàn thiện, nhưng vẫn cần quan sát kỹ các dấu hiệu bất thường để phát hiện và điều trị kịp thời trào ngược bệnh lý. Việc áp dụng đúng các biện pháp chăm sóc tại nhà như điều chỉnh tư thế bú, vỗ ợ hơi đúng cách, cho trẻ ăn thích hợp và giữ đầu cao sau khi ăn có thể cải thiện đáng kể tình trạng của trẻ.

Khi gặp những dấu hiệu nghiêm trọng như nôn ra máu, khó thở, sụt cân hoặc các triệu chứng kéo dài không cải thiện, việc đưa trẻ đến cơ sở y tế uy tín để được thăm khám và tư vấn điều trị là vô cùng cần thiết.

Tại Phòng khám Đa khoa Quốc tế Nhân Hậu, chúng tôi tự hào là địa chỉ tin cậy trong việc chẩn đoán và điều trị các vấn đề tiêu hóa ở trẻ em, đặc biệt là trào ngược dạ dày. Với đội ngũ bác sĩ nhi khoa giàu kinh nghiệm, được đào tạo chuyên sâu trong và ngoài nước, cùng trang thiết bị y tế hiện đại, chúng tôi cam kết mang đến phác đồ điều trị tối ưu, phù hợp với từng trường hợp cụ thể.

Phòng khám Đa khoa Quốc tế Nhân Hậu áp dụng phương pháp tiếp cận toàn diện, không chỉ tập trung vào điều trị triệu chứng mà còn tìm hiểu nguyên nhân gốc rễ của vấn đề, đồng thời hướng dẫn chi tiết cho phụ huynh về cách chăm sóc trẻ tại nhà. Không gian phòng khám thân thiện, quy trình khám gọn nhẹ, tối ưu thời gian chờ đợi giúp trẻ và phụ huynh cảm thấy thoải mái trong suốt quá trình thăm khám.

Đừng để trào ngược dạ dày ảnh hưởng đến sự phát triển của con bạn. Hãy liên hệ với Phòng khám Đa khoa Quốc tế Nhân Hậu ngay hôm nay để được tư vấn và đặt lịch khám. Sức khỏe của con trẻ là hạnh phúc lớn nhất của mỗi gia đình!

Phòng khám Đa khoa Quốc tế Nhân Hậu: 522-524-526 Nguyễn Chí Thanh, Phường 6, Quận 10, TP.HCM

Thời gian làm việc: Thứ 2-Thứ 7 (6h00-20h00); Chủ Nhật (6h00-12h00)

Bài viết trên được tham vấn y khoa các bác sĩ có chuyên môn cao của Phòng khám đa khoa quốc tế Nhân Hậu