Xơ vữa động mạch là một bệnh lý đặc trưng bởi các mảng bám ở thành nội mạc xâm lấn vào trong lòng các động mạch cỡ trung bình và lớn. Các mảng chứa lipid, tế bào bị viêm, những tế bào cơ trơn và những mô liên kết.
Nội dung bài viết
Xơ vữa động mạch là gì?
Xơ vữa động mạch là một bệnh lý đặc trưng được hình thành bởi các mảng bám ở thành nội mạc xâm lấn vào trong lòng các động mạch cỡ trung bình và lớn. Các mảng chứa lipid, tế bào bị viêm, những tế bào cơ trơn và những mô liên kết.
Những yếu tố làm nên xơ vữa động mạch sẽ bao gồm các bệnh như thừa cân, đái tháo đường, sử dụng thuốc lá, đối với những người đã có sẵn do di truyền. Xơ vữa động mạch vốn là một thuật ngữ chung cho một số rối loạn và mất đàn hồi ở thành động mạch.
Xơ vữa động mạch cũng là một trong những dạng nghiêm trọng nhất và có ý nghĩa lâm sàng nhất của xơ vữa, xơ cứng động mạch vì sẽ gây nên bệnh ở động mạch vành, bể mạch máu não. Các dạng không xơ vữa, xơ cứng động mạch sẽ bao gồm: xơ cứng tiểu động mạch và xơ cứng động mạch monckeberg
Xơ vữa động mạch sẽ làm ảnh hưởng đến tất cả những động mạch lớn và trung bình sẽ bao gồm những động mạch vành và những động mạch cảnh, động mạch não. Động mạch chủ và các nhánh cũng như các động mạch chi lớn.
Đây là một trong những nguyên nhân gây nên bệnh tật và tử vong hàng đầu ở Hoa Kỳ và hầu hết những nước phát triển. Tỉ lệ tử vong do vấn đề tuổi tác đến chứng xơ vữa động mạch đã được thuyên giảm rất nhiều vào những năm trước 2019. Tuy nhiên vào năm 2019 thì bệnh tim mạch chủ yếu là do xơ vữa động mạch vành và động mạch não gây ra và gần hơn 18 triệu ca tử vong diễn ra trên toàn thế giới.
Ở Mỹ thì sẽ chiếm khoảng hơn 500.000 người tử vong vì bệnh. Xơ vữa động mạch đang gia tăng nhanh chóng ở mức chóng mặt đối với các nước có thu nhập thấp và trung bình. Khi con người sống lâu hơn tỷ lệ mắc bệnh sẽ nâng cao về xơ vữa động mạch là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây nên tử vong trên toàn thế giới
Nguyên nhân gây xơ vữa động mạch
Bệnh xơ vữa động mạch sẽ có rất nhiều nguyên nhân gây nên và cần nên lưu ý để tránh:
- Chế độ ăn uống thiếu lành mạnh như: sử dụng quá nhiều chất béo bão hòa, mỡ động vật và những chất béo chuyển hóa làm tăng lượng cholesterol toàn phần, làm tăng hình thành những mảng lipid lắng đọng trên thành mạch.
- Do yếu tố thừa cân: Đây là một trong những dấu hiệu của hội chứng rối loạn chuyển hóa, là những yếu tố gây nguy cơ xơ vữa động mạch, và thừa cân cũng là một trong những nguyên nhân gây hàng loạt những bệnh khác
- Không vận động và không tập thể dục thường xuyên: đối với những người vận động thường xuyên sẽ giúp tăng cường HDL -Cholesterol. Chính vì vậy nếu như ít vận động, nguy cơ bị rối loạn lipid máu sẽ tăng cao cũng là một trong những nguyên nhân gây xơ vữa động mạch
- Sử dụng thuốc lá: hút thuốc lá sẽ làm phá hủy các thành mạch máu, giảm chức năng HDL -Cholesterol trong máu, gây nên LDL -Cholesterol dư thừa tích tụ và hình thành nên xơ vữa động mạch. Không những thế hút thuốc còn sẽ gây nên rất nhiều bệnh liên quan đến phổi, gan,…
- Do tình trạng tuổi già: Chuyển hóa lipid thay đổi sẽ tăng quá trình dự trữ hơn quá trình thoái hoá, sẽ làm mỡ động lại trong máu, không những thế tính đàn hồi của các thành mạch sẽ bị giảm suy trong quá trình tuổi già, làm các thành mạch sẽ trở nên xơ cứng hơn
- Bệnh đái tháo đường, bệnh thận mạn, suy giáp: các bệnh lý chuyển hóa mãn tính sẽ làm ảnh hưởng con đường chuyển hóa lipid máu
- Tăng huyết áp: ở trong lòng mạch áp lực đặt trên thành mạch cao sẽ làm tổn thương các lớp nội mô, mất đi tính toàn vẹn nên sẽ dễ bị các phân tử lipoprotein bám dính vào, tạo nên xơ vữa động mạch
- Theo như các nhà nghiên cứu đã tìm ra được bằng chứng rằng bệnh xơ vữa động mạch sẽ có một mối liên hệ rất mật thiết đối với tỉ lệ của cholesterol trong máu. Bên cạnh đó xơ vữa động mạch còn sẽ phụ thuộc rất nhiều vào yếu tố của gen di truyền.
- Căng thẳng cũng có thể là một trong những nguyên nhân dẫn đến xơ vữa động mạch: có thể làm giảm đường kính của mạch máu hoặc gây nên tăng huyết áp, căng thẳng mãn tính cũng sẽ liên quan nhiều đến bệnh tim mạch.
- Triệu chứng ngưng thở khi ngủ: là sự rối loạn trong giấc ngủ, hiện tượng ngưng thở hơn 10s hay giảm thông khí lập đi lập lại nhiều lần trong một đêm kèm theo triệu chứng ngủ ngáy và ngủ ngày quá mức. Điều này sẽ dẫn đến tình trạng tăng huyết áp gây căng thẳng cho hệ thần kinh và hệ thống tim mạch.
Những dấu hiệu của xơ vữa động mạch
Sau đây là một trong những dấu hiệu của xơ vữa động mạch mà người bệnh cần nên chú ý để có thể nhanh chóng kịp thời điều trị:
Giai đoạn đầu:
- Xơ vữa động mạch thường không có triệu chứng rõ ràng, do đó, việc phát hiện sớm bệnh gặp nhiều khó khăn.
Giai đoạn sau:
- Khi mảng xơ vữa phát triển, lòng động mạch bị hẹp dần, dẫn đến giảm lượng máu cung cấp cho các cơ quan trong cơ thể.
- Biểu hiện:
- Đau nhói lồng ngực (động mạch vành cung cấp máu cho tim bị hẹp).
- Đột quỵ (động mạch não bị hẹp).
- Chuột rút thường xuyên ở chân (thiếu máu).
- Cục mỡ tích tụ dưới da (rối loạn chất mỡ).
- Nguy hiểm:
- Xơ vữa động mạch có thể dẫn đến tắc nghẽn mạch máu hoàn toàn, gây ra các biến chứng nguy hiểm như nhồi máu cơ tim, đột quỵ, thậm chí tử vong.
Trường hợp đặc biệt:
- Xơ vữa động mạch có thể xảy ra ở trẻ em, đặc biệt là vào thời kỳ thơ ấu cuối.
- Khi xơ vữa động mạch xảy ra ở động mạch chính, thường không có triệu chứng và khó phát hiện bằng phương pháp chẩn đoán thông thường.
Biến chứng của xơ vữa động mạch
Đối với xơ vữa động mạch nếu không được điều trị sẽ gây nên những biến chứng nguy hiểm sau đây:
1. Biến chứng động mạch vành:
- Xơ vữa động mạch vành dẫn đến hẹp hoặc tắc nghẽn các động mạch cung cấp máu cho tim.
- Hậu quả:
- Cơn đau ngực: do thiếu máu cơ tim.
- Nhồi máu cơ tim: do tắc nghẽn hoàn toàn động mạch vành, dẫn đến hoại tử một phần cơ tim.
- Suy tim: do cơ tim bị tổn thương và suy yếu.
2. Bệnh động mạch cảnh:
- Xơ vữa động mạch cảnh làm hẹp hoặc tắc nghẽn các động mạch cung cấp máu cho não.
- Hậu quả:
- Cơn thiếu máu não cục bộ thoáng qua (TIA): do thiếu máu não tạm thời.
- Đột quỵ thiếu máu não: do tắc nghẽn hoàn toàn động mạch cảnh, dẫn đến tổn thương não.
3. Bệnh động mạch ngoại biên:
- Xơ vữa động mạch ngoại biên làm hẹp hoặc tắc nghẽn các động mạch cung cấp máu cho chi dưới.
- Hậu quả:
- Đau khi đi bộ: do thiếu máu chi dưới.
- Loét chi dưới: do thiếu máu, dẫn đến tổn thương da và mô.
- Hoại tử chi dưới: do thiếu máu nặng, dẫn đến hoại tử mô và có thể phải cắt cụt chi.
4. Biến chứng phình mạch:
- Xơ vữa động mạch có thể làm phình các động mạch, đặc biệt là động mạch chủ bụng.
- Phình mạch chủ bụng có thể vỡ, dẫn đến xuất huyết nội và tử vong.
- Ngoài ra, xơ vữa động mạch còn có thể gây ra các biến chứng khác như:
- Bệnh thận mạn: do xơ vữa động mạch thận.
- Bệnh võng mạc do đái tháo đường: do xơ vữa động mạch mắt.
Lưu ý:
- Xơ vữa động mạch là một bệnh lý nguy hiểm, có thể dẫn đến nhiều biến chứng tim mạch và não mạch nghiêm trọng.
- Việc kiểm soát các yếu tố nguy cơ như cholesterol cao, huyết áp cao, hút thuốc lá, đái tháo đường và béo phì là vô cùng quan trọng để ngăn ngừa xơ vữa động mạch và các biến chứng của nó.
Xơ vữa động mạch nên điều trị thế nào
Cách điều trị xơ vữa động mạch:
1. Phương pháp dùng thuốc:
- Thuốc chống tập kết tiểu cầu: Giúp giảm khả năng kết dính của tiểu cầu, ngăn ngừa hình thành cục máu đông.
- Thuốc chống đông máu: Làm giảm khả năng đông máu, giúp máu loãng hơn.
- Thuốc hạ cholesterol: Giảm lượng cholesterol trong máu, đặc biệt là cholesterol LDL (xấu).
- Thuốc hạ huyết áp: Giúp hạ huyết áp, giảm áp lực lên động mạch.
2. Nong mạch vành:
- Thủ thuật giúp khôi phục lưu lượng máu trong động mạch vành bị tắc nghẽn hoặc hẹp do xơ vữa động mạch.
- Bác sĩ sẽ tiếp cận động mạch vành qua động mạch quay ở cổ tay hoặc động mạch đùi.
- Thủ thuật được thực hiện trong lúc bệnh nhân tỉnh táo.
3. Phẫu thuật bắc cầu động mạch vành:
- Phương pháp mổ bắc cầu nối trên những động mạch vành bị hẹp nặng hoặc tắc nghẽn sau nong mạch.
- Bác sĩ sử dụng một đoạn tĩnh mạch hoặc động mạch khác để tạo cầu nối, giúp máu lưu thông qua khu vực bị tắc nghẽn.
- Có thể sử dụng tĩnh mạch ở chân, động mạch quay hoặc động mạch vú bên trong để làm cầu nối.
Lưu ý:
- Việc lựa chọn phương pháp điều trị phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của bệnh, tình trạng sức khỏe của bệnh nhân và các yếu tố khác.
- Cần tham khảo ý kiến bác sĩ để được tư vấn phương pháp điều trị phù hợp nhất.
Cách phòng ngừa xơ vữa động mạch
Để phòng ngừa xơ vữa động mạch thì sẽ có những thay đổi nào sau đây để lưu ý
1. Lối sống lành mạnh:
- Duy trì tinh thần lạc quan, vui vẻ.
- Tránh stress, căng thẳng.
2. Chế độ ăn uống:
- Ưu tiên thực phẩm tốt cho tim mạch: rau, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt.
- Hạn chế: chất béo bão hòa, đường, muối.
- Lập kế hoạch ăn uống để duy trì huyết áp.
3. Tập thể dục thường xuyên:
- Giúp kiểm soát cholesterol, huyết áp, béo phì.
- Người trưởng thành nên tập 15-30 phút mỗi ngày.
- Tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi tập luyện.
4. Hạn chế rượu bia:
- Uống quá nhiều rượu bia gây hại cho tim mạch.
- Sử dụng có chừng mực, tốt nhất nên hạn chế.
5. Kiểm soát căng thẳng:
- Học cách kiềm chế, thư giãn tinh thần.
- Cải thiện sức khỏe tinh thần và thể chất.
6. Bỏ hút thuốc lá:
- Hút thuốc lá là nguyên nhân hàng đầu gây xơ vữa động mạch.
- Tránh xa khói thuốc lá.
7. Ngủ đủ giấc:
- Người trưởng thành nên ngủ 7-9 tiếng mỗi ngày.
- Ngủ sâu giúp phòng ngừa xơ vữa động mạch và bệnh tim mạch.
Ngoài ra:
- Khám sức khỏe định kỳ để phát hiện sớm và điều trị kịp thời các yếu tố nguy cơ.
- Sử dụng thuốc theo chỉ định của bác sĩ.
Lưu ý:
- Việc thay đổi lối sống cần thực hiện kiên trì, đều đặn để đạt hiệu quả tốt nhất.
- Tham khảo ý kiến bác sĩ để được tư vấn cụ thể về chế độ dinh dưỡng, tập luyện phù hợp với tình trạng sức khỏe của bản thân.
Phòng khám Đa khoa Quốc tế Nhân Hậu
Nếu cảm thấy có triệu chứng gì về xơ vữa động mạch hãy đến ngay các cơ sở y tế để kiểm tra vì có thể sẽ được điều trị kịp thời
Phòng khám Đa khoa Quốc tế Nhân Hậu: 522-524-526 Nguyễn Chí Thanh, Phường 7, Quận 10, TP.HCM
Thời gian làm việc: Thứ 2-Thứ 7 (6h00-20h00); Chủ Nhật (6h00-12h00)
Bài viết trên được tham vấn y khoa các bác sĩ có chuyên môn cao của Phòng khám đa khoa quốc tế Nhân Hậu